Ένα δύσκολο πρόγραμμα: το ΠΑΣΟΚ και η υγεία του

Αντώνης Δημόπουλος

Ποιον ενδιαφέρουν τα προεκλογικά προγράμματα; Τι περιέχουν έξω από συλλογή κοινοτοπιών και γενικοτήτων; Ποιος τα πιστεύει όταν ξέρει ότι δεν θα τηρηθούν; Οι φράσεις κλισέ, με επανάληψη στερεότυπων, τα βαρύγδουπα μηνύματα συσκευασμένα με όρους κατανάλωσης σε ποιους απευθύνονται; Σ΄ αυτούς που ξέρουν και δεν θέλουν ή σ΄ αυτούς που δεν θέλουν να ξέρουν; Απ΄ τη μεσσιανική περίοδο του ΄80 και την ρεαλιστική στροφή του ΄90 τα κόμματα έχουν τώρα στραφεί στον μεσαίο χώρο σαν κλειδί της εκλογικής τους νίκης. Η αντιφατικότητα και πολυδιάσπαση αυτού του συνεχώς αυξανόμενου χώρου με την έντονη εξατομίκευση της κοινωνικής ανόδου έχουν αναμφίβολα εξασθενήσει κάθε συλλογικό προσκλητήριο. Γίνεται επομένως εξαιρετικά δύσκολο για κεντροαριστερά κόμματα να προσδιορισθεί ένα μέλλον με μνήμη, νόημα και προοπτική που να ενδιαφέρει και κυρίως να κινητοποιεί.


Το ΠΑΣΟΚ σε μια αργόσυρτη πορεία εξορθολογισμού και ανοίγματος σε ευρύτερα στρώματα και φαινόμενα προσπαθεί – με τεράστια δυσκολία – να μετατρέψει ένα πολυσυλλεκτικό εκλογικό μηχανισμό σε πόλο ευρύτερης συμμετοχής. Η διαρκής κομματική ιδιοτέλεια της κατάκτησης και διατήρησης της εξουσίας συγκρούεται με ότι καινούργιο καινοτόμο και διαφορετικό σε μια προσπάθεια νέας σύνθεσης. Έτσι η προγραμματική πορεία φαίνεται σαν δείκτης ωρίμανσης αυτής ακριβώς της σχέσης, ένας αυτοπροσδιορισμός ανάμεσα στο ρητορικό συνοθύλευμα υποσχέσεων και τον πειθαρχημένο σχεδιασμό προτεραιοτήτων και δεσμεύσεων.

Ειδικά στην κοινωνική πολιτική και στην Υγεία ο αυτοπροσδιορισμός αυτός γίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρων καθώς είναι ο προνομιακός χώρος εγγραφής της κοινωνικής ευαισθησίας μιας παράταξης που αισθάνεται να έχει πατρική σχέση με το σύγχρονο κοινωνικό κράτος στη χώρας μας. Τα λάθη του παρελθόντος, η απαξίωσή του απ΄ την Ν.Δ αλλά και οι ραγδαίες αλλαγές της εποχής κάνουν την εκτεταμένη ανανέωση του συνθήκη ύπαρξης αλλιώς η απόλυτη παρακμή του είναι θέμα χρόνου. Σ΄ αυτήν την πρόκληση προσπάθησε να ανταποκριθεί ο σχεδιασμός του προγράμματος για το νέο ΕΣΥ μέσα από μια διαδικασία εκτεταμένης διαβούλευσης σ΄ όλη τη χώρα. Προηγούμενες τέτοιας εμβέλειας διεργασίες είχαν γίνει το ΄92 -΄93 με την επιτροπή Τζουμάκα και στην μεταρρύθμιση του Αλ. Παπαδόπουλου του 2000. Αυτή τη φορά έγιναν επτά περιφερειακές διασκέψεις με συμμετοχή πέντε χιλιάδων στελεχών , μελών και φίλων και κατάληξη την ημερίδα με τίτλο « Υγεία και φροντίδα για όλους και τον καθένα ξεχωριστά » στις 5 Μαΐου 2007.

Η πρόταση για το επαγγελόμενο νέο ΕΣΥ διαμορφώνεται σε δύο πεδία:

α) Την στήριξη των πολιτών με έμφαση στην δημόσια υγεία, την πρόληψη και την δημιουργία αστικής ΠΦΥ στηριγμένης στις Μονάδες Οικογενειακής Ιατρικής και τα τοπικά συστήματα ΠΦΥ .Ενισχύει την πρόσβαση στην πληροφορία και τον έλεγχο , δίνει βάρος στη διαπαιδαγώγηση και αγωγή της υγείας που μειώνει τις ανισότητες. Εξοπλίζει κάθε πολίτη με την ηλεκτρονική κάρτα υγείας και του παρέχει πρόσβαση στη δωρεάν ιατρική φροντίδα 24 ώρες την ημέρα στις νέες δομές. Υπόσχεται ουσιαστική ελάφρυνση των πολιτών από τα έξοδα που πληρώνουν άμεσα σε ιδιωτικές δαπάνες και σταδιακή εμπλοκή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

β) τον στρατηγικό εκσυγχρονισμό του συστήματος με ταυτόχρονη αποκατάσταση της απαξίωσης που υπέστη απ΄ τη Ν.Δ ( προσωπικό , λειτουργίες, προσλήψεις κλπ).Προωθείται η αυτονομία των Νοσοκομείων και συνεχίζεται και επιταχύνεται η διάχυση εξορθολογισμού( διπλογραφικό, DRGS , προμήθειες,) .Επίσης δίνεται βάρος στα αίτια των βασικών νόσων , εισάγεται θετική λίστα για το φάρμακο ενώ αυξάνεται η δημόσια δαπάνη κατά 1% του ΑΕΠ. Προσδιορίζονται ακόμα κίνητρα και κριτήρια για την ενίσχυση όλου του ανθρώπινου δυναμικού και την συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα. Ιδιαίτερη είναι η έμφαση στη δημόσια υγεία και στις συνθήκες ζωής που επηρεάζουν τις πιο συχνές αρρώστιες. Είναι χαρακτηριστικό το πλαίσιο νέων αρχών που διατύπωσε ο Γεώργιος Παπανδρέου και που στην ουσία ανατρέπουν κλασικά στερεότυπα εισάγοντας ένα προωθημένο εκσυγχρονιστικό πλαίσιο.Έτσι προτείνονται μεταξύ άλλων ο διαχωρισμός χρηματοδότη και αγοραστή από τον παροχέα υπηρεσιών και από τον χρήστη έτσι ώστε να μπορεί να ασκείται έλεγχος, αξιολόγηση και λογοδοσία σε όλα τα επίπεδα. Ακόμα η χρηματοδότηση ακολουθεί τις ανάγκες και προτιμήσεις του ασθενή , επαναπροσδιορίζεται το πακέτο υπηρεσιών και τίθενται υψηλά επίπεδα ποιότητας.

Το πρόγραμμα προσπαθεί με αυτόν τον τρόπο να προβάλλει μια σταδιακή ανατροπή του νοσοκομειοκεντρικού υποδείγματος όλης της μεταπολεμικής περιόδου στα επιτυχημένα πρότυπα άλλων δυτικών χωρών (Αγγλία, Σουηδία, Ολλανδία ). Η στροφή στην πρόληψη, η ενδυνάμωση του πολίτη και η μείωση των ανισοτήτων συμβαδίζει με μια σύγχρονη αποκεντρωμένη διοίκηση, οργάνωση και χρηματοδότηση.

Οι βασικές αδυναμίες της καθ΄ όλα αξιόλογης αυτής προσπάθειας και των θέσεων
που εκφράζονται μπορούν να χωρισθούν σε δύο κατηγορίες:

α. Η έλλειψη αποτίμησης. Τα κομματικά τελετουργικά που συχνά εκφυλίζονται σε σκηνικά διαλόγου και παρ΄ ότι περιέχουν μόνιμα γκρίνια και κριτική αυτή αναφέρεται κυρίως στην προσωπική εμπλοκή και περιπέτεια του καθενός. Η πραγματική αξιολόγηση των πεπραγμένων αναβάλλεται, αφαιρείται ή απορρίπτεται ώστε να αποφευχθεί η μείωση όσων ενεπλάκησαν σε αποτυχίες. Οι τρεις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες της περιόδου ΄93-΄04, η εισαγόμενη αλήθεια του Κρεμαστινού, ο κορπορατισμός του Γείτονα και ο επιχειρησιακός βολονταρισμός του Αλ. Παπαδόπουλου έχουν αφήσει τραύματα νωπά. Παρ΄ ότι οι εμπειρίες από αυτές τις προσπάθειες είναι κρίσιμες δεν φαίνονται να εγγράφονται σε μια συλλογική μνήμη με απολογισμό, συνέχεια και σταδιακό εξορθολογισμό. Για παράδειγμα η διελκυνστίδα των ταμείων με τον ενιαίο φορέα υγείας (Κρεμαστινός), ΣΥΣΣΕΔΥΠΠΥ (Γείτονας) ή ΟΔΙΠΥ (Αλ. Παπαδόπουλος) δεν είναι μνημείο ανακολουθίας; Ο καλπασμός των ιδιωτικών επιχειρηματικών σχημάτων υψηλής τεχνολογίας με αλόγιστη τραπεζική χρηματοδότηση ή η έκρηξη της κατανάλωσης των φαρμάκων σε τίνος ανοχή στηρίχθηκαν; Η κατασκευαστική κατεύθυνση της περιόδου Σημίτη ήταν πράγματι αναγκαία σε τέτοια έκταση και χωροθέτηση; Γιατί υπήρξε αδυναμία διάχυσης της ωφέλειας απ΄ την αύξηση των κοινωνικών δαπανών στα κατώτερα στρώματα και ευνοήθηκαν κυρίως τα μεσαία;

Απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα είναι κρίσιμες στον όποιο νέο σχεδιασμό για να μην επαναλαμβάνονται παλαιότερα λάθη.

β. Η έλλειψη συμφωνιών και δεσμεύσεων. Τα τέσσερα θέματα που ταλάνισαν όλη την δεκαπενταετία που πέρασε την ολοκλήρωση του ΕΣΥ ήταν η ενοποίηση των κλάδων Υγείας των Ταμείων, η εφαρμογή του σύγχρονου (δημοσίου) managment στα Νοσοκομεία, η αστική ΠΦΥ με την ένταξη του ΙΚΑ στο ΕΣΥ και τέλος η ουσιαστική αποκέντρωση στην περιφέρεια και την τοπική αυτοδιοίκηση. Στην τωρινή πρόταση επιχειρείται η απάντηση – μερική ή ολική – σε κάθε ένα από αυτά τα προβλήματα.

Αφήνεται όμως μετέωρο ποιοι και σε ποιο βαθμό συμφωνούν συναινούν και συντάσσονται στην στήριξη αυτών των θέσεων. Συχνά δίνεται η εντύπωση ότι η συνεισφορά διαφόρων θεσμικών εκπροσώπων ή απλών στελεχών είναι απλώς η μονότονη παράθεση των συντεχνιακών ή άλλων αιτημάτων τους χωρίς αντιπαραβολή, ανταπόκριση, αντίδραση ή αντίλογο στο πλαίσιο που προτείνεται. Βεβαίως η απεμπλοκή από άγονες καθηλώσεις είναι σημαντική αλλά το ίδιο σημαντική είναι η δημιουργία μετώπου στήριξης και προώθησης των νέων θέσεων ώστε να αποκτήσουν δυναμική. Αποδέχονται τα Ταμεία την –έστω- λειτουργική διασύνδεση των κλάδων υγείας η θα συνεχίσουν οι «μαύρες τρύπες»; Οι γιατροί του ΙΚΑ θα συνεργασθούν με τις Μονάδες οικογενειακής ιατρικής στο πλαίσιο των τοπικών συστημάτων ΠΦΥ ή θα λειτουργήσουν ανταγωνιστικά; Η αυτονομία των Νοσοκομείων θα ξεφύγει απ΄ τον γραφειοκρατικό κλοιό και την αυτοαναφορικότητα πολλών εργαζομένων; Θα γίνει επιτέλους αποδεκτό το εκσυγχρονιστικό πλαίσιο στην πράξη (αξιολόγηση , αποδοτικότητα, αποτελεσματικότητα, ποιότητα); Το υπερσυγκεντρωτικό κράτος θα επιτρέψει την σύνδεση του ΕΣΥ με την περιφέρεια και τον νέο Καποδίστρια προωθώντας διατομεακές δράσεις ή θα συνεχίσει να καταστέλλει κάθε αποκέντρωση;

Το σημαντικότερο απ΄ όλα υπάρχει μια κρίσιμη μάζα γιατρών και άλλων εργαζομένων στο σύστημα υγείας αλλά και πολιτών διατεθειμένων να ξεφύγουν από την σημερινή καθήλωση; Να συμμετάσχουν και να στηρίξουν ένα νέο πνεύμα ανανέωσης του δημόσιου χώρου; Οι υπόλοιποι παράγοντες (ιδιωτικός τομέας, φαρμακευτικές εταιρίες κλπ) αλλά και ο ίδιος ο κόσμος θα πεισθεί να συμβάλλει σε ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας; Σ΄ ένα σύγχρονο σύστημα που να ανταποκρίνεται στην εποχή και τις ανάγκες όλων των πολιτών;

Απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα θίγουν την πραγματική ουσία του ζητήματος και προσδιορίζουν τις πιθανότητες επίλυσής του.

Συμπερασματικά παρά τον εκφυλισμό ή την συμβατική διεκπεραίωσή τους, οι ανοιχτές διαδικασίες προγραμματικού διαλόγου είναι στιγμή απολογισμού, αναστοχασμού, προοπτικής, ευαισθησίας, αυτοσυνειδησίας. Είναι μια εξόχως πολιτική στιγμή μετατόπισης του ενδιαφέροντος απ΄ τα τρέχοντα και καθημερινά στα καίρια και ουσιώδη. Και η ασθενής δημόσια σφαίρα έχει ανάγκη από όλο και περισσότερες τέτοιες νησίδες ελεύθερης διαβούλευσης.