Η Φροντίδα Υγείας στο Νησιωτικό Χώρο

Αγγελική Μωραϊτάκη, Δρ. Κοινωνικής Οδοντιατρικής, Αν. Δ/ντης ΕΣΥ

ΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΕΠΙ ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥΣ

Το ζήτημα της φροντίδας υγείας και της παροχής υπηρεσιών υγείας στα νησιά συνδέεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με την γεωγραφική τους ιδιαιτερότητα. Τα νησιά αναγνωρίζονται διεθνώς ως ειδικές γεωγραφικές περιοχές με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την οικονομική και κοινωνική τους ανάπτυξη.
Στο πλαίσιο της περιφερειακής χωροταξικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και προκειμένου οι νησιωτικές περιφέρειες να εμπλακούν στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά με όρους αντίστοιχους των ηπειρωτικών περιοχών, προωθούνται πολιτικές που αμβλύνουν τα διαρθρωτικά προβλήματα των νησιών, περιορίζουν τις συνθήκες απομόνωσης, ενισχύουν το ρόλο του δημόσιου τομέα σε πολιτικές για κοινωνικά αγαθά όπως η υγεία, η παιδεία και οι μεταφορές, αίρουν κοινωνικές ανισότητες, και προάγουν τη βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών και την ισόρροπη ανάπτυξη των νησιωτικών περιφερειών.


Οι πολιτικές υγείας στα νησιά κατοχυρώνουν τα δικαιώματα των νησιωτών στην υγεία και υποστηρίζουν την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Για αυτό και πρέπει να εντάσσονται σε ένα σύστημα που λειτουργεί περιφερειακά δομημένο με διαδικασίες και μηχανισμούς αποκέντρωσης. Στο ελληνικό σύνταγμα άρθρο 101, παρ 3, προβλέπεται ότι σε κάθε νομοθετική ρύθμιση θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών περιοχών.

Η περιφερειακή οργάνωση που αποτελεί έτσι και αλλιώς προτεραιότητα για την διοικητική οργάνωση ενός σύγχρονου Ευρωπαϊκού κράτους, είναι το καταλληλότερο μέσον για την άσκηση πολιτικών υγείας στα νησιά διότι:

* Παρέχει δυνατότητες να οργανωθούν και να λειτουργήσουν υπηρεσίες υγείας ανάλογα με την γενικότερη ανάπτυξη των νησιών, τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες , τον πληθυσμό και τις αυξομειώσεις του στο έτος.
* Υποστηρίζει τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει η παροχή υπηρεσιών υγείας στις νησιωτικές περιοχές και επιτρέπει να εξασφαλίζεται η παροχή ενός βασικού επιπέδου υπηρεσιών υγείας προς τους πολίτες με όρους ισότιμης πρόσβασης και ποιότητας.
* Αίρει ενδοπεριφερειακές ανισότητες και παρέχει τις προϋποθέσεις να αναπτυχθούν υπηρεσίες υγείας που θα αξιοποιούν την αρχή της συμπληρωματικότητας και θα έχουν καλύτερες δυνατότητες διοίκησης, διαχείρισης, στελέχωσης και εύλογο κόστος.
* Παρέχει ευκαιρίες για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος ΠΦΥ που θα βασίζεται σε δημόσιες δομές, δεδομένης της περιορισμένης ανάπτυξης του ιδιωτικού τομέα σε πολλά νησιά.
* Υποστηρίζει την εφαρμογή καινοτόμων και σύγχρονων λύσεων που αξιοποιούν τις σύγχρονες τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών.
* Επιτρέπει την ποιοτικά κατάλληλη επιχειρησιακή λειτουργία αποδοτικού κέντρου άμεσης βοήθειας που θα έχει αυξημένη ικανότητα να επιχειρεί, ιδιαίτερα σε καταστάσεις όπου επιτείνεται ο νησιωτικός αποκλεισμός.
* Επιτρέπει τη διασύνδεση της υγείας με τους λοιπούς διοικητικούς μηχανισμούς ώστε να εξυπηρετείται όσο το δυνατό μεγαλύτερο μέρος των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τον πολίτη. Στις ειδικές νησιωτικές συνθήκες καθίσταται δεσπόζουσα η θέση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για το χειρισμό όσο το δυνατό περισσότερων θεμάτων της δημόσιας διοίκησης, συμπεριλαμβανομένων και αυτών της υγείας.

Με τη νομοθετική παρέμβαση του νόμου 2889 του 2001 για την περιφερειακή οργάνωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας δόθηκαν για πρώτη φορά στη χώρα μας δυνατότητες για εξειδικευμένη ανάπτυξη υπηρεσιών υγείας στις νησιωτικές περιοχές. Η ίδρυση πέντε περιφερειακών συστημάτων υγείας ειδικά για τις νησιωτικές πολιτείες, Κρήτης, Βορείου Αιγαίου, Δωδεκανήσου, Κυκλάδων και Ιονίων νήσων, απετέλεσε το ξεκίνημα για την εφαρμογή μιας πολιτικής υγείας που θα μπορεί να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες υγείας των νησιωτών. Θα πρέπει να θεωρήσουμε ως μεγάλη παροχή για τα νησιά το γεγονός ότι σε κάθε νησιωτική περιοχή δημιουργήθηκε ένα ξεχωριστό Νομικό Πρόσωπο με δικό του προϋπολογισμό, με δυνατότητα να διεκδικεί πόρους ισότιμα με τις άλλες περιοχές της χώρας, με υποχρέωση να συντάσσει επιχειρησιακό σχέδιο για την περιοχή αναφοράς του και να υποστηρίζει την παροχή υπηρεσιών υγείας ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής, τις ανάγκες υγείας και τις προσδοκίες των κατοίκων, αλλά και τις ανάγκες κοινωνικής ολοκλήρωσης της χώρας και την υποστήριξη της ανάπτυξης κάθε νησιωτικής περιοχής.

Με τα Περιφερειακά Συστήματα Υγείας και Πρόνοιας εκτός των γενικών ωφελειών στο ΕΣΥ, δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για:

· Δομημένη λειτουργία των μονάδων υγείας στα νησιά ανάλογα με τις ανάγκες κάθε νησιού. · Ενίσχυση του συντονισμού και της λειτουργικής διασύνδεσης των νησιωτικών μονάδων υγείας ώστε να προάγεται η επικοινωνία , η συνεργασία των εργαζομένων, η συνέργια στις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας και να μειώνεται το αίσθημα απομόνωσης των κατοίκων.

· Μείωση του λειτουργικού κόστους κυρίως μέσω του περιορισμού της σπατάλης.

· Αποτελεσματική απορρόφηση Κοινοτικών και Εθνικών πόρων και χρηματοδότηση έργων αναβάθμισης υποδομών και εξοπλισμού.

· Υλοποίηση έργων που βασίζονται στις σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών και υποστηρίζουν υπηρεσίες ηλεκτρονικής υγείας ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε νησιωτικού συμπλέγματος.

· Ανάπτυξη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού με τη βελτίωση της στελέχωσης μονάδων υγείας με νέες προσλήψεις και σύνταξη νέων οργανισμών και την υποστήριξη προγραμμάτων εκπαίδευσης.

· Υποστήριξη αξιόπιστου και ολοκληρωμένου μηχανισμού Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας ώστε να εξασφαλίζεται ολοκληρωμένη διασύνδεση της πρόληψης και της προαγωγής & αγωγής της υγείας και συνέχεια φροντίδας στη υγεία.

· Ενίσχυση δομών αλλά και εθελοντικών ομάδων που στηρίζουν δράσεις υγείας και κοινωνικής φροντίδας ώστε να ενεργοποιείται η συμμετοχή των πολιτών στις προωθούμενες πολιτικές.

Η Νέα Δημοκρατία, ως αξιωματική αντιπολίτευση, είχε καταγγείλει τα Περιφερειακά Συστήματα Υγείας και Πρόνοιας (ΠεΣΥΠ) ως αναποτελεσματικά, πολυδάπανα και γραφειοκρατικά Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) που αποτελούν κέντρο διαπλοκής και υπηρετούν κομματικές σκοπιμότητες. Στο Κυβερνητικό της πρόγραμμα είχε δεσμευθεί ότι θα τα καταργήσει και θα τα μετατρέψει σε Περιφερειακές Διευθύνσεις ενταγμένες στο οργανωτικό σχήμα του γενικού γραμματέα της Περιφέρειας.

Ο προηγούμενος Υπουργός Υγείας κ. Ν. Κακλαμάνης αξιοποιώντας την ικανότητά του να μεταλλάσσει συνεχώς τις πολιτικές του επιλογές, να παρουσιάζει την αναποτελεσματικότητα ως έργο και το άσπρο ως μαύρο, με το νόμο 3329/2005 διατήρησε τα υπάρχοντα 17 ΠεΣΥΠ ως ανεξάρτητα και αυτόνομα ΝΠΔΔ, μετονομάζοντάς τα σε Διοικήσεις Υγειονομικής Περιφέρειας (ΔΥΠΕ) και τους προέδρους τους σε Διοικητές. Έστω και χωρίς να το παραδέχεται, αναγνώρισε την η ορθότητα της πολιτικής του νόμου 2889/2001 για τα ΠεΣΥΠ και τα πλεονεκτήματα που παρέχει η αποκέντρωση των υπηρεσιών υγείας με την ύπαρξη ενός ανεξάρτητου ΝΠΔΔ σε κάθε περιφέρεια.

Με τις παρεμβάσεις όμως που έκανε αύξησε το διοικητικό και διαχειριστικό κόστος και την γραφειοκρατία διότι:

* Διευρύνθηκε η στελέχωση των νέων συστημάτων.
* Επανιδρύθηκαν ως ΝΠΔΔ, πέραν των 17 ΔΥΠΕ, 150 περίπου Νοσοκομεία και 100 περίπου Ιδρύματα προνοιακού χαρακτήρα τα οποία απέκτησαν διοικητές, αναπληρωτές διοικητές και πολυμελή διοικητικά συμβούλια.
* Η θεσμοθέτηση της εποπτείας Νομικού Προσώπου από άλλο Νομικό Πρόσωπο επέτεινε τη γραφειοκρατία.
* Απομάκρυνε τις παλαιές διοικήσεις των Νοσοκομείων και διορίζοντας νέες, με δικά του παιδιά, δέσμευσε τον κρατικό προϋπολογισμό με υποχρεώσεις αποζημιώσεων προς τους απομακρυθέντες διοικητές.
* Το σύστημα αναγκάσθηκε να προβεί σε πρόσθετες και μη αποδοτικές δαπάνες. Μόνο η αλλαγή των πινακίδων των μονάδων υγείας είχε κόστος ενός εκατομμυρίου ευρώ περίπου.

Πάντως η πολιτική για την περιφερειακή οργάνωση του ΕΣΥ δικαιώθηκε και τα νησιά ευτυχώς διεσώθησαν σε ένα βαθμό. Έκτοτε καμία νομοθετική ρύθμιση δεν προωθήθηκε που να υπολογίζει τα ιδιαίτερα νησιωτικά προβλήματα. Οι διοικήσεις που ανέλαβαν τις ΔΥΠΕ ουδόλως ασχολήθηκαν με την επιχειρησιακή ανασυγκρότηση του Συστήματος Υγείας στα νησιά. Οι περισσότερες εκμεταλλεύθηκαν τα έργα που είχαν ξεκινήσει επί διοικήσεων ΠΑΣΟΚ για να οργανώνουν «τελετές εγκαινίων» στις οποίες οι Υπουργοί ή υφυπουργοί Υγείας δηλώνουν την πρόθεσή τους να αναλάβουν σημαντικές πρωτοβουλίες για τη στήριξη των νησιωτικών περιοχών.

Ο σημερινός Υπουργός Υγείας ερμηνεύοντας ως φαίνεται διαφορετικά από τον προηγούμενο, το Κυβερνητικό πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας, εξήγγειλε με την ανάληψη των καθηκόντων του την πλήρη κατάργηση της Περιφερειακής Διοίκησης του Συστήματος Υγείας. Δήλωσε ότι έτσι θα θεμελιώσει ένα σύγχρονο οργανωτικό πρότυπο που θα μειώσει τη γραφειοκρατία και θα εκσυγχρονίσει το Εθνικό Σύστημα Υγείας, θα μεταφέρει τα κέντρα αποφάσεων πλησιέστερα στον πολίτη, θα αντιμετωπίσει τη διαφθορά και τις δαπάνες που προκαλούν οι Περιφερειακές Διοικήσεις Υγείας. Με τις πρώτες ρυθμίσεις προώθησε την κατάργηση των τεσσάρων Νησιωτικών Διοικήσεων Υγείας και διατήρησε μόνο της Κρήτης.

Οι θέσεις και οι ενέργειες του κ. Αβραμόπουλου προκαλούν πραγματική κατάπληξη στον κάθε απλά σκεπτόμενο πολίτη διότι:

· Προβληματίζεται στο πως είναι δυνατόν να αποτελεί σύγχρονο οργανωτικό πρότυπο, η επαναφορά της υπερσυγκέντρωσης αρμοδιοτήτων στο Υπουργείο Υγείας και όχι η αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και η επίλυση θεμάτων στην περιφέρεια.

· Αναρωτιέται εάν υπηρετεί τον εκσυγχρονισμό ο κ. Υπουργός Υγείας με τη συγκέντρωση που προτείνει ή ο κ. Υπουργός Εσωτερικών και Δημόσιας Διοίκησης αλλά και ο ίδιος ο κ. Πρωθυπουργός που διακηρύσσουν για τον ίδιο σκοπό την αποκέντρωση.

· Διερωτάται πως μειώνεται η γραφειοκρατία σε ένα σύστημα που για απλές διοικητικές διαδικασίες επανακαθιερώνει το καθεστώς της διακίνησης όλων των εγγράφων της περιφέρειας μέσω των υπηρεσιών του Υπουργείου Υγείας και των γραφείων της Πολιτικής Ηγεσίας.

· Διερωτάται πότε θα διορίζεται ταχύτερα ένας γιατρός. Από μια κεντρική υπηρεσία που διακινεί όλους τους γιατρούς της χώρας ή από μια υπηρεσία που ασχολείται μόνο με μια περιφέρεια;

· Τρελαίνεται όταν διαπιστώνει ότι είναι μικρότερη η απόσταση μεταξύ Μυκόνου και Αθήνας ή Πειραιά παρά μεταξύ Μυκόνου και Σύρου.

· Σκέπτεται μήπως θα έπρεπε να πει μπράβο στον κ. Υπουργό Υγείας που στοχεύει και αυτός στην πάταξη της διαφθοράς όπως και ο προκάτοχος του κ. Ν. Κακλαμάνης, ο οποίος για να την αντιμετωπίσει διατήρησε τα Περιφερειακά Συστήματα Υγείας και Πρόνοιας (ΠεΣΥΠ).

· Αναρωτιέται πως μπορεί να συνηγορήσει σε πολιτικές που προτείνονται ως περιοριστικές της σπατάλης όταν διαπιστώνει πως κάθε πρόταση της παρούσας Κυβέρνησης που περιορίζει το κόστος, αποτελεί τακτική για να καλυφθούν οικονομικές αδυναμίες και όχι να εξυπηρετηθούν παροχές.

Η επιλογή να καταργηθούν τα νησιωτικά Περιφερειακά Συστήματα Υγείας στερεί τους νησιώτες από την ισότιμη μεταχείριση στην υγεία και αποτελεί αρνητική παρέμβαση για τη βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών. Στις Κυκλάδες, που είχα την τιμή να υπηρετήσω ως πρόεδρος στη φάση της δημιουργίας των ΠεΣΥΠ και που αποτελούν νησιωτικό νομό με τα πλέον ειδικά χαρακτηριστικά στο νησιωτικό χώρο, το πρόβλημα είναι τεράστιο.